انواع قلم

انواع قلم و کاربردهای متفاوت آنها

قلم اسبابی برای نوشتن یا خط کشیدن بوسیله مرکب یا سیالی دیگر ، یکی از قدیمی ترین افزارهای ارتباطی مهم نوع بشر است . در سراسر تاریخ ، مردمان تاریخ از قلم برای کسب و کار و ثبت اندیشه ها و وقایع زمن خود استفاده می کرده اند . امروز ماشین تحریر عمدتاً در اغلب مکاتبات اداری و جز آن جانشین قلم شده است ، ولی هنوز هم در کاتبات رسمی قلم بکار می رود . همه قلمها اسبابی دارند که روان شدن مرکب را به بصورتی مهار شده بر روی کاغذ یا مواد دیگر تأمین می کند . بعضی از قلمهای قدیمی را باید ، برای نوشتن ، پیوسته وارد مرکب کنند یا در دوات بزنند ،‌ولی بیشتر قلمهای کنونی مخزنی دارند که مقداری مرکب در خود نگاه می دارد .
فعلاً سه نوع اصلی قلم عبارت است از قلم خودنویس  ،‌خودکار ساچمه ای و خودکار نمدی .

۱- قلم خوشنویسی

هر قلمی که مخزن مرکب همراه داشته باشد قلم خودنویس است ، ولی این اصطلاح معمولاً در مورد قلمهایی بکار می رود که سر قلم شکافدار دارند .
در بیشتر قلم خودنویسها ،‌ذخیره مرکب یا در فشنگ پلاستیکی قابل تعویضی است ، یا در مخزن دایمی به شکل کیسه لاستیکی . ایم مخزنها در جوف تنه قلم جای دارند . در همه قلمهای خودنویس ، مجاری ظریفی سر قلم را به مخزن مرکب مرتبط می سازد . از این مجاری ، هوا وارد مخزن می شود و در فضای بالای مرکب می ایستد . به سبب هوا ، مرکب در مجرایی که به سر قلم مرتبط است ، جاری می شود . در عقب سر قلم جسمی سحت از لاستیک یا پلاستیک هست ع که در زبان فارسی آن را زغال می نامند . مرکب در شکافهای شانه مانند آن می ماند و یکباره بر روی کاغذ نمی ریزد ، تا زمانیکه این مرکبهای اضافی باقی است قلم می نویسد و پس از آن راه برا ی وارد شدن هوا به مخزن باز می ماند و دوباره مرکب وارد ذال می شود . افلب قلم خودنویسها کلاهکی دارند که هنگام بیکار ماندن قلم سر آن را می پوشاند . کلاهک از تبخیر مرکب و نیز از آسیب دیدن سر قلم جلوگیری می کند .

۲- خودکار ساچمه ای
این قلم در سالهای اخیر تا حد وسیعی جای قلم خودنویس را گرفته است ، و علت این رواج آن است که مانند قلم خودنویس ، احتیاج به پر کردن مکرر ندارد . در سر این قلم ، گلوله یا ساچمه بسیار ریزی است که ، در زیر مجرایی متصل به مخزن مرکب ، در حفره ای قرار گرفته و کمتر از نیمی از آن بیرون از حفره است ، مرکب ساچمه را تر می کند و در ضمن حرکت قلم بر کاغذ ، ساچمه میگردد و مرکب را بر کاغذ منتقل می سازد . ساچمه را از ماده سختی چون کربور تنگستن یا فلز و گاه از یاوت ساخته می شود . مرکب خودکار قوام شربتی دارد که در این صورت ( توپی ) روانی در مخزن سر باز مرکب روی آن قرار گرفته و با فشار هوا به تدریج پایینتر می رود و همیشه مانع ریختن مرکب می شود ، در بعضی از خودکارها مرکب از این هم غلیظ تر است و توپی هم ندارد . هر وقت مرکب تمام شد ، مخزم مرکب خودکار را عوض می کنند .

خودکار نمدی
این قلمها برای نوشتن روی کاغذ و فلز و شیشه و پلاستیک و بسیار چیزهای دیگر به کار می روند . مرکب یا سیال دیگر از فشنگ یا از فتیله آغشته به مرکبی به نوک متخلخل قلم می آید . نوک قلم ، که معمولاً از نمد یا پلاستیک ساخته می شود ، بسیار انعطاف پذیر است . خطی که با این قلم نوشته میشود ، از خط نوشته شده با قلم خودنویس یا خودکار ساچمه ای پهنتر است . مرکب خودکارهای نمدی رنگارنگ و بسیار پر رنگ است و به سرعت خشک می شود .

تاریخ قلم
محتملً قلم مو و قطعات تیز فلز و استخوان نخستین افزارهای نوشتن بوده است . حدود ۳۰۰ ق .م ، مصریان و یونانیان از نی گیاه کالاموس قلم تهیه می کردند . مرکب را در نی می ریختند و سر آن را برای نوشتن بر سطح مورد نظر فشار می دادند . حدود ۵۰ ق . م متوجه این نکته شدند که نوک تیز شده پر درشت غاز ، بهترین وسیله برای نوشتن است . سر قلم فلزی که دیر تر کند می شود ، بعد ها به پر اضافه شد . پرهای سر قلم دار تا اواسط قرن ۱۹ م رواج فراوان داشت . از اواسط قرن ۱۷ م قلمها را با فلز می ساختند و گاه سر قلم را از سنگهای قیمتی تهیه می کردند . از آن پس قلمهایی ساختند که مرکب را در خود نگه می داشت . سر قلمهای فولادی که قابل گذاشتن و برداشتن بود در حدود نیمه قرن ۱۸ م ساخته شد . از نیمه قرن ۱۹ م سر قلمها از آلیاژ رودیوم و اوسمیوم و ایریدیم تهیه می شد که بسیار سخت بود .

در ۱۸۸۴ ل . واترمن آمریکایی که نخستین قلم خودنویس قابل استفاده را اختراع کرد . مرکب این قلم را با قطره چکان در آن میریختند . در ۱۹۱۳ و .ا . شیفر قلم خودنویس اهرم دار را اختراع کرد . مخزنهای مرکب فشنگی قابل تعویض در سالهای ۱۹۲۰ ساخته شد . جان لاود آمریکایی نخستین خودکار را در سالهای ۱۸۸۰ اختراع کرد ، ولی بازاری شدن و رواج آن از اواسط دهه ۱۹۴۰ است . خودکار نمدی ا سل ۱۹۵۱ رواج یافت .
تا حدود ۴۰ سال پیش ، وسیله نوشتن متعارف در ایران قلم نی بود که نوک آن را می تراشیدند و شکافی به آن می داند . مرکب را بر تودهای از نخ ،‌و بهتر از آن ابریشم ، می ریختند و قلم را بر آن می زدند و بر کاغذ می نوشتند . هنوز هم درس مشق خط در مدارس غالباً با همین ابزارها عملی می شود . ( مصاحب )

قلم بند
اصطلاحی است برای سازنده قلم مو .

قلم بندی
اصطلاحی است برای سازنده و تهیه کننده قلم مو برای انواع نقاشیها . طرز کار در قلم بندی مرسوم در ایران به این ترتیب است که موهای پشت ستون فقرات گربه و حواشی آن را دسته دسته با قیچی می چینند ، سپس این دسته ها را که هر یک برای یک قلم مو تقریباً کافی است به ترتیب معینی از کرک و موهای شکسته و زواید دیگر پاک می کنند . سپس سر انها را در یک ردیف قرار می دهند همه این اعمال روی یک شیشه مسطح انجام می گیرد سپس آزمایش آخر موها را با آب انجام می دهند تا از پاک بودن آنها کاملاً مطمئن شوند آنگاه بوسیله یک نخ ابریشمی وسط هر دسته آماده شده را محکم گره می زنند و موها را به سر قلم که امروز از شاه پر کبوتر ساخته می شود ، به ترتیب زیر می بندند :
ابتدا یک قسمت شاه پر را به طور اریب می برند و ته ساقه آنرا به مقدار کم ،‌دایره وار قطع می کنند بطوریکه موهای بسته شده ، بسختی از آن خارج گردد . در این وقت قسمت بی مصرف شاه پر را از پر پاک می کنند و این ساقه را برای پاک کردن ساقه اصلی یا سر قلم بکار می برند . موی آماده و مستقیم را در آب می زنند و از دهانه اریب سر قلم بدقت ب هوسیله تیغ تیز یا بوسیله آتش آماده برای کار می کنند . عمل آرایش نوک موئین قلم معمولاً با دقت تمام انجام می گیرد زیرا در غیر اینصورت قلم مو غیر قابل استفاده خواهد بود . ( معین )
قلمدان
جعبه ای که قلم و سایر ابزارهای نوشتن را در آن حفظ می کنند و آن را در قدیم ا فلز ( مانند برنج ) می ساختند قلمدان چوبی و مقوایی نیز معمول بوده است .
قلمدان استوانه ای گونه مرکب از دو قطعه ، قلمهایی نیشی ، قیچی و قلمتراش و قط زن را جای می دهند . قطعه خارجی به منزله غلاف قطعه داخلی است . قلمدان را از نقوا یا کاغذهای بهم فشرده سازند و غالباً جوانب بیرونی آنرا با نقوش زیبا منقش سازند . قلمدان سازی یکی از هنر های دستی و ارزنده ایران خصوصاً از دوره صفوی تا حاضر می باشد . مقدمات ساخت قلمدانهای لاکی ( روغنی یا پاییه ماشه ) از اوایل دوره صفویه شروع شد و در دوره صفویه این هنر بسیار شکوفا گردید و قلمدانهایی فوق العاده نفیس ساخته شده اند که از جمله می توان به قلمدانهای هنرمند دوره صفوی محمد زمان اشاره کرد ، این هنر در دوره قاجار نیز بسیار رایج و مقبول بود و امروز نیز در بعضی از شهرهای ایران مثل تهران ، اصفهان قلمدانهای زیبا و نفیس ساخته می شود .

قلمدان سازی
در گذسته جزو یکی از دست ساخته های نفیس و هنری ایران بود ، قلمدان سازان برای ساختن قلمدان ع دو قالب اصلی آن یعنی زبانه و رویه را با چوب به مقطعی کوچکتر از قطع مورد نظر تهیه می کردند و با سه لایه کاغذ به هم می چسبانیدند ، در حالیکه هنوز مغز کاغذ تر بوده است ، و سطح هر دو قالب چوبی را می پوشانید و پس از خشک شدن یک ورق کاغذ سفید اعلی هم روی هر دو قالب می کشیدند جدا کردن زبانه از قالب بسی اسان بوده است زیرا یک سر آن باز است . اما جدا کردن رویه از قالب چوبی بوسیله بریدن و جدا کردن کله قلمدان به کمک یک تیغه فلزی امکان مافت و بعد کله را با سریشم به زبانه می چشبانیدند . مقوای بهم پیوسته را در هر مرحله به وسیله سابیدن با سوهان و استخوان قلم گوسفند صاف و هموار میکردند . قلمدانهای عالی را با کاغذهای سفید اعلی می ساختند و قریب بیست ورقه کاغذ سفید به قالبهای چوبی می چسبانیدند . پس از این مرحله بوم کردن قلمدان و بعد نقاشی بر روی آن صورت می گرفت . در این مرحله نقاشی ابتدا طرح اصلی را با گرده می ریختند یا با قلم ظریف و سفید اب ترسیم می کردند و سپس رنگ می زدند . موضوع نقاشیهای روی قلمدانها اغلب افسانه های قدیمی و شاعرانه مثل شیرین و فرهاد ، خسرو و شیرین ،‌لیلی و مجنون ، موسی و فرعون و یوسف و زلیخا بوده است همچنین از صحنه های شکار و بزم و رزم و غیره نیز استفاده می کرده اند . ‌( معین ) .
قلمزنی ( هنر نقرو کندن نقوش بر اشیاء فلزی )
در ایران سابقه ایجاد نقش بر روی اشیاء فلزی با تاریخ استفاده از فلز به یک اندازه است ( عصر فلز ) هنرمندان فلز کار بسیاری از دست ساخته های خود را با شیوه قلم زنی ، به انواع نقوش گیاهی هندسی و حیوانی می آراستند . سیاری از اشیای مفرغی ، آهنی و اشیای زرین و سیمین که از محوطه های عصر مفرغ و عصر اهن ایران ( عصر مفرغ و آهن ) به دست آمده اند به روش قلم زنی تزئین شده اند . قلم زنی بر روی اشیای فلزی دوره هخامنشی ، پارتی و ساسانی نیز امری رایج و معمول بوده و از دوره ساسانی ظروف سیمین قلمزنی شده نفیسی باقی مانده است . این هنر د دوره اسلامی نیز با ظرافت و زیبایی بیشتر تداوم یافت . بسیاری از اشیای مفرغی ، برنجی دوره آل بویه و سلجوقی و ایلخانی به روش قلمزنی به انواع نقوش گیاهی ، هندسی ، انسانی ، نجومی و صحنه های مختلف تزئین شده اند که در میا ن آنها اشیای قلمزنی دوره سلجوقی از شهرت جهانی برخوردارند . از دوره تیموری به بعد و به تدریج این هنر از نظر نقش اندازی با استیل ایرانی ملازمت داشته است ( استیل ایرانی ) .
در زمان صفویه ،‌ورقه های نقره یا طلا بر در کاخها و مسجد ها می کشیدند ، و روی آنها قلمزنی می کردند . درهای مسجد شاه و مدرسه چهار باغ اصفهان و بعضی از درهای اماکن متبرکه عتبات و مشهد چنین اند . بر بسیاری از گلدانها ، جامهای شراب ، تنگها ، سینی ها ، آفتابه لگنهای زمان صفویه نیز ، با طرح های اصیل استیل ایرانی ، قلمزنی می شده است . طرح های قلمزنی زمان قاجاریه از گل و بوته های ایرانی و فرنگی است ، و نمونه های آنها را از جمله بر مجمعه ها و آفتابه های مسین آن زمان می توان دید قلمزنی و طلاکوبی رکاب و دهنه اسب و قاچ زین در عهد صفویه و نیز در زمان قاجاریه معمول بوده است . در هنرستان اصفهان ، به سرپرستی استاد قلمزن ، نصر الله مهذب ، از شیوه اصیل ایرانی پیروی شد ، و شاگردانی تربیت شدند .
قلمزنان بازاری نیز بخصوص در اصفهان فراوانند . اینان طرحهای ناقص و مبتذل را بر اشیایی از قبیل قندیل ، سینی ،‌ دوری ،‌زیر سیگاری ، یر استکانی ،‌و لوازم آرایش که از نقره و برنج و مس ساخته شده قلمزنی می کنند ،‌و بازاری گرم دارند . کمتر خانه ای است که نمونه ای چند از این اشیاء در آن دیده نشود ، و نیز خارجیانی که به ایران می آیند این گونه اشیاء را سخت خریدارند ..

قلم گندمی
نوعی قلم مو پر پشت که بیشتر برای صورت سازی یا برای تند و کند به کار برده می شود .
قلم مو —–< قلم بندی

قلم فرانسه

نوعی قلم با دسته چوبی و سر قلم فلزی که در گذشته مورد استفاده بود را قلم فرانسه می گویند.

قلم نی
نوعی قلم که از نی مخصوص می سازند و سر آنرا به اندازه ای که می خواهند ، تراشیده و وسط آن را قط می زنند و براینوشتن نوک آنرا در جوهر فرو برده و سپس روی کاغذ می نویسند .

قلم نیزه ای
نوعی قلم موی کم پشت و بلند نقاشی . این قلم مو معمولاً برای قلم گیری یکنواخت خوط بلند به کار می رود .

—

منبع :
فرهنگ مصور اططلاحات هنر ایران – تألیف محمد رضا ریاضی